شناخت استوما و انواع آن

استوما (Stoma) چیست؟

کلمه استوما در اصل به معنای دهان یا ورودی است. بیمارانی که تحت عمل جراحی استومی قرار می‏ گیرند، روی شکم خود دهانه ‏ای به نام استوما دارند. استوما در حقیقت قسمتی از روده است که از شکم خارج شده و توسط بخیه به جدار شکم ثابت می‏ شود و مواد دفعی بدن از طریق آن خارج می‏ شود. در این صورت افرادی که تحت عمل جراحی استومی قرار می‏گیرند، قادر نیستند مانند افراد عادی دفع ادرار ومدفوع داشته باشند و دفع، ادرار یا مدفوع، از طریق استوما صورت می گیرد.

استومی (Ostomy) چیست؟

هر چند در گفتگوها و حتی برخی نوشته ‏ها  “استومی” و “استوما” را معادل هم بکار می برند اما در تعریف استومی می بایست یک تفاوت بسیار کوچک بین این دو کلمه را در نظر گرفت. معمولا به قسمتی از روده، که از جداره شکم بیرون گذاشته شده است “استوما” گفته می‎شود و به این عمل یعنی تعبیه سوراخی در جداره شکم و قرار دادن استوما از میان آن و بر روی شکم استومی اطلاق می‎گردد. یعنی بطور خلاصه “در عمل استومی برای بیمار استوما تعبیه می شود.”

انواع استومی چیست؟

بصورت کلی می ‏توان استومی را به روش‎ های گوناگونی دسته بندی کرد اما آن چیزی که بیشتر در اینجا مدنظر است استومی‏ های دفعی است، یعنی انواع استومی که از آنها مواد دفعی مانند ادرار و مدفوع خارج می‎شوند.

با در نظر داشتن این موضوع این نوع استومی‏ ها به سه گروه کلی کولوستومی، ایلئوستومی، و یوروستومی تقسیم می شوند. لازم به ذکر است که هر کدام از این گروه‏ ها با توجه به شرایط بیمار و بیماری و یا تکنیک جراحی به زیر گروه ه های متنوع دیگری ممکن است تقسیم شوند.

Colostomy_250

كولوستومی

Ileostomy_250

ايلئوستومی

Urostomy_250

يوروستومی

اگر استوما کاملاً هم سطح با پوست باشد، ترشحات به ‏جای اینکه داخل کیسه تخلیـه شود، مستقیماً روی لبه چسب کیسه می‏ ریـزد و از چسبیـدن مطلوب آن جلوگیـری می‏ کند. استومای فرورفته نیز باعث نفوذ ترشحات به زیر چسب کیسه و جدا شدن آن خواهد شد.

آیا سایز استوما تغییر می‏کند؟

به طور طبیعی در چند ماه اول پس از انجام جراحی محل استوما کمی متورم است و برای کنترل مواد دفعی استوما نیاز به استفاده از کیسه‌هایی با سوراخ‏ های بزرگ‏تر از حد عادی می‏ باشد.به همین دلیل بهتر است در هفته‏ ها و ماه ‏های اول پس از جراحی هنگام تعویض کیسه، استوما مجدداً تعیین سایز شود. به خصوص در صورت استفاده از کیسه‏ های قابل برش، اگر اندازه برش بزرگ‏تر از اندازه استوما باشد، ترشحات نشت خواهد کرد.

برآمدگی استوما از سطح پوست چه قدر است؟

برآمدگی استوما از سطح پوست باید حدود 2 سانتی‏متر باشد. این برآمدگی اجازه می‏دهد مواد دفعی به طور مستقیم داخل کیسه تخلیه شود. این حالت از ایجاد مشکلات پوستی اطراف استوما جلوگیری می‌کند.

اگر استوما کاملاً هم سطح با پوست باشد، ترشحات به ‏جای اینکه داخل کیسه تخلیـه شود، مستقیماً روی لبه چسب کیسه می‏ ریـزد و از چسبیـدن مطلوب آن جلوگیـری می‏ کند. استومای فرورفته نیز باعث نفوذ ترشحات به زیر چسب کیسه و جدا شدن آن خواهد شد.

آیا استوما دردناک است؟

خیر، استوما فاقد پایانه های عصبی حس درد است و به همین دلیل هیچگونه احساس دردی ندارد.

کولوستومی چیست؟

کولوستومی انحراف مسیر روده بزرگ است که به‏ وسیله جراحی ایجاد می‏شود. در این حالت روده بزرگ به دو قسمت تقسیم می شود. بخش انتهایی یا درون شکم بخیه می شود و یا از شکم خارج می ‏گردد. تصمیم‏ گیری در مورد خارج کردن بخش انتهایی روده به نوع جراحی و علت انجام آن بستگی دارد. بخش اولیه روده بزرگ به صورت استوما از پوست شکم خارج و مواد دفعی آن داخل کیسه جمع ‏آوری می شود.

بسته به محل برش روده و محل قرارگیری استوما مدفوع ممکن است قوام سفت یا شل داشته باشد. اگر استوما مربوط به کولون صعودی و یا عرضی باشد، مدفوع معمولاً حالت شل دارد. در صورتی که کولوستومی مربوط به ناحیه سیگموئید باشد، مدفوع معمولاً فرم یافته است و قوام سفتی دارد.

ایلئوستومی چیست؟

ایلئوستومی انحراف مسیر روده کوچک است که به‏ وسیله جراحی ایجاد می شود. در ایلئوستومی روده باریک در ناحیه ایلئوم به دو بخش تقسیم می شود. قسمت اول روده از پوست شکم خارج می شود و به بیرون راه می یابد و استوما را تشکیل می ‏دهد. در حالتی که ایلئوستومی دائمی باشد، بخش‏ های باقی‏مانده دستگاه گوارش نیز از شکم خارج می شود. در این حالت مدفوع از استوما خارج می شود و بیمار باید از کیسه‏ های مخصوص برای جمع ‏آوری مدفوع استفاده کند زیرا دفع مدفوع از استوما در این شرایط ارادی نمی‏ باشد.مدفوع خروجی ایلئوستومی معمولاً حالت مایع و نرم دارد و با توجه به این که دارای آنزیم‏ های روده‏ ای می‏ باشد، برای پوست اطراف استوما زیان‏ آور است.

یوروستومی چیست؟

یوروستومی ایجاد انحراف در مسیر دستگاه ادراری به وسیله جراحی است. تمام یوروستومی ‏ها ادرار را قبل از رسیدن به مثانه از طریق سوراخ استوما تخلیه می‏ کنند و انواع مختلفی دارند.

استومیت كيست؟

استومیت به افرادی گفته می‎شود که تحت عمل جراحی استومی قرار گرفته و در حال حاضر روی شکم خود استوما داشته و دفع مدفوع یا ادرار از طریق آن صورت می گیرد. گاهی در برخی از منابع به فردی که کولوستومی دارد کولوستومیت گفته می شود و همچنین به افراد دارای ایلئوستومی و یوروستومی به ترتیب ایلئوستومیت و یوروستومیت اطلاق می گردد.

استومی موقت چیست؟

همان‏طور که از نامش پیداست، استومی موقت فقط برای مدت زمان مشخصی روی شکم تعبیه می شود و پس از طی زمان، آن بخش از روده دوباره به داخل شکم باز گردانده می ‏شود. به بیان ساده‏ تر بیمار فقط برای مدت محدودی استومیت خواهد بود.

استومی‏ های موقت معمولاً در موارد اورژانسی مانند تصادفات شدید اتومبیل با آسیب به احشای شکم و لگن و… و هم‏چنین در مرحله اول جراحی آناستوموز ایلئوآنال ایجاد می‏ شوند. اغلب اوقات این استوماها برای استراحت دادن به روده و بخیه کردن مجدد دو سر آن ایجاد می‏ شوند.

چه مدت بعد از جراحی کولوستومی موقت برداشته می ‏شود؟

برداشتن کولوستومی موقت به علت ایجاد آن بستگی دارد. به طور معمول کولوستومی موقت ایجاد می‏ شود تا به بخش آسیب دیده روده بیمار اجازه استراحت و بهبود بدهد. پس از رفع التهاب، روده را می‌‌‌‌توان به شکل طبیعی خود به داخل شکم بازگرداند.

اغلب اوقات جراحان در انجام این کار عجله نمی‌‏کنند و به روده فرصت کافی برای التیام می ‏دهند. زمان مورد نیاز برای التیام روده به عواملی مانند وضعیت سلامت بیمار، وجود بیماری‏ های مزمن مانند دیابت، بیماری قلبی- عروقی، سوء‏تغذیه، بیماری‏ های نقص ایمنی، استفاده از داروهای خاص، شیمی‏ درمانی، رادیوتراپی و….بستگی دارد. جراح از ابتدا باید در مورد زمان انجام این کار با بیمار صحبت و با توجه به وضعیت وی این زمان را مشخص کند. معمولاً این زمان بین 8 تا 12 هفته پس از ایجاد کولوستومی موقت طول می‏ کشد و در شرایط حاد ممکن است بیشتر نیز باشد. حتی در بعضی موارد با توجه به موقعیت بیمار ممکن است استومی موقت به نوع دائمی تغییر یابد.

چه مشکلاتی در سیستم گوارشی یا ادراری منجر به استومی می‏ شوند؟

مشکلاتی که منجر به ایجاد استوما می‏ شوند عبارتند از هرگونه بیماری یا ضربه ‎ای که ایجاد انسداد، سوراخ‏ شدگی، التهاب یا مشکلات عصبی در سیستم ادراری و گوارشی ‏کند. این بیماری‏ ها و مشکلات ممکن است مادرزادی یا اکتسابی باشند.

بیماری‏های التهابی روده (Inflammatory Bowel Disease) که شامل دو بیماری کولیت اولسرو (Ulcerative Colitis) و کرون (Crohn’s Disease) هستند، ممکن است منجر به ایجاد استومای دائمی یا موقت شوند. سرطان‏ های لگن مانند سرطان مثانه و رحم و تخمدان نیز ممکن است باعث ایجاد استومی شوند.

گاهی مواقع در وضعیت‏ های اورژانس مانند تصادفات نیز به دلیل آسیب و صدمه به احشای شکمی و لگنی جراح مجبور است برای بیمار استومی موقت یا دائمی تعبیه کند.

انحراف مسیر ادراری یا تعبیه یوروستومی هنگامی انجام می ‏شود که مثانه به خوبی عمل نکند. عدم عملکرد صحیح مثانه علل مختلفی دارد. از جمله علل آن می‏ توان به سرطان، مشکلات عصبی مثانه، مشکلات مادرزادی و التهاب شدید مثانه اشاره نمود.